Nằm ở thành phố Siem Reap, Campuchia, trong quần thể Angkor kỳ vĩ, ngôi đền Banteay Srei như một mô hình thu nhỏ đầy tinh tế của Angkor Wat nằm giữa một khu rừng cổ tích bao la và huyền bí. Ngôi đền được xây dựng để thờ thần Hindu và Shiva. Và đặc biệt nơi đây được xem là một trong những đỉnh cao nhất về nghệ thuật điêu khắc trên đá của Vương triều Angkor xưa.
Đền Banteay Srei thường được người Việt Nam gọi là “đền thờ Nữ Chiến Binh” và “đền thờ Thần Xây Dựng”. Ngôi đền như một mô hình thu nhỏ đầy tinh tế của Angkor Wat nằm giữa một khu rừng cổ tích bao la và huyền bí. Nó nằm gần đồi Phnom Dei, cách 25km về phía Đông Bắc của các cụm đền từng thuộc về kinh đô cổ đại của Yasodharapura và Angkor Thom.
Đền Banteay Srei được xây dựng dưới triều vua Jayavarman 5. Ngôi đền này đầu tiên có tên là “Tribhuvanamahesvara” thờ thần Shiva theo đạo Hindu, bao bọc đền có rất nhiều tháp nhỏ người ta gọi là Isvarapura, về sau được đổi tên là “Banteay Srei”. Ban đầu ngôi đền được xây dựng ở thế kỷ thứ 8 nhưng vẫn còn thô sơ chưa được chạm khắc các hoa văn, đến mãi thế kỷ thứ 12 các họa tiết được điêu khắc rất kỳ công. Và công trình điều khắc trên đá sa thạch đỏ kéo dài đến thế kỷ thứ 14 mới hoàn thành. Ngôi đền là bức tranh tuyệt tác về nghệ thuật điêu khắc trên đá ong và sa thạch đỏ. Bản thân ngôi đền được xem là tuyệt đỉnh của nghệ thuật trên đá với những bức phù điêu hoa văn một cách tinh tế và khéo léo từng chi tiết nhỏ. Các nhà nghiên cứu ngày nay vẫn chưa chứng minh được tại sao mà họ điêu khắc được trên những tảng đá cực kỳ cứng như thế.
Để tiến vào ngôi đền Banteay Srei, du khách sẽ đi qua khu đồi cây rậm rạp, ngôi đền như lọt vào một ốc đảo. Nhưng hiện nay, đường đi đến Banteay Srei đã được cải tiến rất nhiều so với nhiều năm trước. Hai bên đường là hàng cây được trồng theo hàng, những ngôi nhà dân sinh sống trong khu vực ngôi đền trước đây được chính quyền Siem Reap mua lại và mở rộng khu di tích.
Kiến trúc của ngôi đền Banteay Srei khá đặc biệt, mang đậm chất kiến trúc của nghệ thuật Balamon Ấn Độ. Đền gồm ba lớp, qua cầu đá đi vào cổng đền là vòng ngoài, đến cầu đá thứ hai qua hào nước (nay không còn) là cổng vào vòng giữa, và cuối cùng là vòng trong gồm các đền thờ và hai toà kiến trúc gọi là “thư viện”. Bao bọc xung quanh hệ thống tháp Isvarapura.
Ngôi đền này đã từng bị lãng quên nhiều thập kỷ cùng với quần thể Angkor Wat. Đến năm 1914 thì ngôi đền được phát hiện bởi nhà khảo cổ người Pháp. Năm 1923 có đôi vợ chồng nhà văn người Pháp mới 22 tuổi, cùng một người bạn đã lấy cắp rất nhiều bức tượng đem đến Phnom Penh để bán cho người mà họ đã thương lượng trước, nhưng không may họ đã bị bắt tại đây, tổng số bức tượng được cân nặng 600 kg, họ đã bị kết án 3 năm tù, những không biết tại sao bản án đã không thực thi. Từ đó các nhà cầm quyền Campuchia đã thực hiện bảo vệ và bảo tồn các kiến trúc quý giá ở Angkor.
Hiện nay đền mất rất nhiều di vật và các bức điêu khắc do thời kỳ chiến tranh của năm 1975-1979 khi Khmer đỏ tấn công vào Campuchia đã phá hủy ngôi đền và một số người chuyên ăn cấp cổ vật để bán. Đền hiện nay hầu như vẫn còn nguyên vẹn do kế hoạch trùng tu và phục hồi lại ngôi đền để phục vụ cho khách du lịch trong và ngoài nước tham quan.
Đền Banteay Srey như một tuyệt tác về nghệ thuật điêu khắc trên đá ong và sa thạch đỏ, chất pha màu được sử dụng thêm vào những bức điêu khắc trang trí trên tường. Cả ngôi đền chính là tuyệt đỉnh của nghệ thuật trên đá với các bức phù điêu hoa văn tinh tế và khéo léo. Mỗi mảng tường, mỗi nét điêu khắc ở Banteay Srey góp phần diễn tả một câu chuyện độc đáo. Ngoài những nét điêu khắc như rắn thần Naga, mặt Kala (tượng trưng cho sự trường sinh bất tử), thần gió Rehu, thần lửa Agni, còn là những thần tích đi liền với sử thi.
Những câu chuyện, những hoa văn, chi tiết, đề tài trang trí đều được thể hiện bằng những nét chạm trên đá cực kỳ điêu luyện. Người ta nhận định rằng nét điêu khắc của Banteay Srey gần với kỹ thuật chạm khắc trên vàng và gỗ hơn là trên đá. Chính sự tài hoa của những nghệ nhân đã tạo nên cho quần thể đền Banteay Srey một sức cuốn hút kỳ diệu, như hớp hồn tất cả những khách du lich từng một lần chiêm ngưỡng nghệ thuật điêu khắc nổi bật nhất trong tất cả các kỳ quan của Vương triều Angkor xưa.
Hiện nay, Đền Banteay Srei là một địa điểm tham quan nổi tiếng tại Campuchia thu hút rất nhiều khách quốc tế đến đây khám phá kiến trúc tinh xảo và độc đáo nhất của nghệ thuật điêu khắc họa tiết. Hàng năm, ngôi đền đón tiếp tới hơn 1 triệu lượt khách trong nước và quốc tế. Nếu có dịp du lịch Campuchia, du khách nên dành thời gian để khám phá ngôi đền tuyệt đẹp này.
