Những ngày đầu xuân, du khách lên Hà Giang không chỉ chiêm ngưỡng cao nguyên đá, những bông hoa đào, mận óng ánh sương mai, mà còn được tham gia lễ hội chọi dê độc đáo, nét sinh hoạt văn hoá đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây.
Dê vốn là loài gia súc chịu đựng được thời tiết khắc nghiệt của vùng núi đá Hà Giang. Bà con nơi đây đã tìm ra được một niềm vui mới, một hình thức giải trí rất độc đáo từ việc tranh giành thức ăn, đánh nhau nảy lửa để chọn bạn tình… của những chú dê đực lực lưỡng.
Lễ hội chọi dê độc đáo tổ chức nhiều nơi ở Hà Giang: Đồng Văn, Mèo Vạc, cao nguyên Quản Bạ… Lễ hội kéo dài tháng 1 đến tháng 3.
Tham gia chọi dê thường là những chú dê đực to khỏe, có nguồn gốc rõ rang. Các chủ dê bốc thăm để phân cặp thi đấu ở 3 hạng cân khác nhau: Hạng thứ nhất từ 25-30kg; hạng thứ hai từ 31-35kg và hạng cân từ 40-45kg.
Các “đấu sĩ” dê phải vượt qua những yêu cầu khá chặt chẽ của BTC: Dê có tuổi đời từ 3 tuổi trở lên, vóc dáng nhanh nhẹn, khỏe mạnh; dê có nguồn gốc rõ ràng, sống tại địa phương và được cán bộ thú y xã thẩm định kỹ lưỡng, tuyệt đối không mang dịch bệnh.
Sới chọi có khi là một khoảng sân trường, một góc sân vận động. Những chú dê núi thường ngày hiền lành thơ thẩn kiếm ăn trên các sườn núi, nay được chủ nuôi dưỡng, chăm sóc chu đáo và dạy cho những miếng đòn để đem đi thi thố trông thật dũng mãnh. Trước khi vào trận đấu, mỗi “đấu sĩ” dê đều có số báo danh, tham gia thi đấu ở các hạng cân và theo thể thức loại trực tiếp, để chọn chú dê khoẻ nhất vào chung kết.
Sau trận đấu, những con dê thua cuộc không bị xẻo thịt như nhiều nơi khác mà lẽo đẽo theo chủ về nhà, lại bắt đầu công việc của một “thủ lĩnh” ngày ngày dắt đàn lên núi.
