Tôi đã đặt chân đến một vùng đất được coi là “xa xôi hẻo lánh, tách biệt nhưng là một phần đặc biệt của thế giới”. Đó là vùng cực bắc của Mông Cổ, giáp ranh giới Nga, để tìm đến bộ lạc Tsaatan – bộ lạc tuần lộc cuối cùng của Mông Cổ.
Phạm Mai Hương sinh năm 1991, tốt nghiệp ngành báo chí Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng). Trước đây, Mai Hương đã có khá nhiều chuyến đi dài ngày, như khám phá sa mạc Gobi trong 12 ngày, đến làng Phakding ở Nepal, dãy núi Himalaya, chuyến đi từ Mũi Né đến Cà Mau… Và gần đây nhất là chuyến đi tới bộ lạc Tsaatan – bộ lạc chăn nuôi tuần lộc di cư cuối cùng ở Mông Cổ. Vùng đất ấy có những cánh rừng taiga bạt ngàn phủ đầy băng tuyết, những đàn sói hoang dã ban đêm vẫn hú lên tiếng vọng gọi bầy, những cung đường xóc, bùn lầy và sa mạc chỉ có thể vượt qua bằng ngựa.
Cùng nghe những chia sẻ của Mai Hương về hành trình đi tìm bộ lạc Tsaatan đầy ấn tượng:
Nếu như bạn hỏi tôi: “Hành trình nào là đáng nhớ và đáng sợ nhất?”. Tôi sẽ nói: “Đó là hành trình tìm đến bộ lạc Tsaatan. Đó là một hành trình đầy ám ảnh, gian nan, mệt mỏi và nhiều trải nghiệm chưa từng thấy….”.
Cách đến với bộ lạc Tsaatan
Có thể bạn đã từng gặp những túp lều cổ, những con tuần lộc bên hồ Khovsgol (Khuvsgul Lake) ở Moroon, nhưng đó không phải là nơi Tsaantan sống. Các Tsaatan chưa từng có truyền thống sống gần hồ Khovsgol. Trong nhiều năm trở lại đây, có một số lượng rất nhỏ gia đình người Tsaatan đã chọn di chuyển đến hồ để khai thác nguồn thu từ du lịch. Nhưng thực tế khu vực hồ này không phải là nơi sống tốt cho tuần lộc. Thức ăn ít và khí hậu quá ấm với tuần lộc. Thậm chí họ còn giả làm nghi lễ Shaman (thầy phù thuỷ) để kiếm tiền.
Trong khi đó, những người Tsaatan chân chính vẫn quyết tâm ở lại rừng taiga – nơi mà tuần lộc của họ hoàn toàn được khoẻ mạnh. Và tôi – cũng quyết tâm rằng mình sẽ chỉ chọn khám phá bộ lạc tuần lộc ở chính nơi đó.
Chúng tôi hoàn toàn thiếu thông tin và kinh nghiệm cho hành trình vì có vẻ như chưa từng có người Việt nào tìm đến đó, cũng chưa từng có một bài review tiếng Anh nào của người ngoại quốc viết về hành trình. Toàn bộ thông tin tôi có là những lần cùng cô bạn Nevar (bạn đồng hành trong hành trình của tôi) lân la các group du lịch Mông Cổ để hỏi và thu thập thông tin, kinh nghiệm cho chuyến đi.
Từ Thủ đô Ulaabaatar của Mông Cổ, tôi phải đi chuyến xe bus dài 18 tiếng cho 700km để đến Moroon. Xe chật chội và bị nhồi nhét đầy hàng hoá.
Từ Moroon tôi tiếp tục phải đi chuyến xe duy nhất (vài ngày mới có một chuyến) để đến được Tsagaan Nuur. Đây mới thật sự là chuyến xe kinh hoàng nhất trong cuộc đời tôi từng đi. Xe minivan 10 chỗ nhưng luôn bị nhồi nhét 15 – 16 người cùng một mớ hàng hoá hỗn độn khiến chỗ ngồi cực kỳ chật chội và ngột ngạt. Tài xế thản nhiên hút thuốc trên xe. Người Mông Cổ thì hay có thói quen chen lấn nên họ sẽ chèn ép bạn ngồi bẹp dí. Chặng đường 300km nhưng dài đến 12 – 16 tiếng vì đường vô cùng xóc và bùn lầy. Và tôi đã bị nôn mửa suốt chặng đường đi, chân tay thì tê cứng vì không thể cử động.
Đến Tsagaan Nuur rồi tôi được thả tại nhà guide của mình. Đi đóng dấu permit và bắt đầu đi ngựa vượt qua 3 ngọn đồi và những khu rừng taiga để tìm đến bộ lạc tuần lộc.
Kỷ niệm đáng nhớ nhất trên hành trình đến với bộ lạc
Dựng lều ngủ đêm trên tuyết trong rừng taiga – Đó là một trong những trải nghiệm kinh khủng và nhớ đời nhất mà tôi phải trải qua.
Từ Tsagaan Nuur đến chỗ bộ lạc tôi phải di chuyển bằng ngựa cùng guide để xuyên qua những cánh rừng taiga và 3 ngọn núi phủ đầy băng tuyết với khung cảnh ma mị chưa từng thấy.
Đường đến bộ lạc Tsaatan là một con đường rất khó đi, hoàn toàn ko có đường mòn và rất nhiều nước với bùn. Khoảng 70% địa hình là bùn lầy và cỏ mọc trên nước, 20% đường khô và 10% là sông suối. Vì vậy chỉ nên di chuyển với ngựa hoặc tuần lộc nếu bạn không muốn lội bùn dưới tuyết.
Hôm đó chúng tôi bắt đầu lên ngựa từ lúc 12h trưa. Lúc này, tuyết phủ rất dày, mưa và cả tuyết khiến cả người và ngựa đều rét run. Chúng tôi đều cảm thấy kiệt sức. Tôi nhớ như in cảm giác lúc đó, 9h30 tối, mọi thứ đều đã mờ đi, xung quanh là một màn trắng xoá của tuyết, những cây thông thân đen lá vàng phủ tuyết trắng xoá khiến không gian trở nên lạnh lẽo vô cùng tận. Tôi bắt đầu lo lắng vì trời đã tối mà chúng tôi vẫn chưa thể ra khỏi rừng. Odaa còn ra dấu cho chúng tôi biết quanh đây có chó sói. Và loanh quanh một hồi Odaa làm ngôn ngữ cơ thể với vài từ tiếng anh rời rạc với ý nghĩa là: “Không Tsaatan hôm nay. Hãy ngủ lại đây”. Nói rồi Odaa dẫn tôi và Nevar quay ngược ra khỏi rừng tìm đến một chuồng ngựa bị bỏ hoang và nói sẽ ngủ ở đây.
Quá mệt để hỏi thêm điều gì, tôi và Nevar nhanh chóng dựng lều và huy động toàn bộ quần áo ấm lót xuống dưới chiếu cách nhiệt để chui vào túi ngủ. Tôi và Nevar quyết định tối nay sẽ ngủ chung lều để giữ nhiệt, chúng tôi chia nhau mỗi đứa 2 miếng dán nhiệt. Nevar dán ở ngực và lưng. Còn tôi dán vào 2 lòng bàn chân vì tôi nghĩ nếu 2 bàn chân lạnh thì cả người sẽ lạnh. Đến nửa đêm tôi thấy người Nevar lạnh ngắt và run lên từng chập. Cảm thấy lo lắng nên tôi nhanh chóng gỡ 2 miếng dán nhiệt khỏi chân mình để dán vào chân cho cô bạn. Lát sau tôi không còn thấy cô bạn bị run nữa. Nhưng tôi thì lại bị lạnh đến mức không thể ngủ nổi, lạnh một cách khủng khiếp. Cái lạnh của rừng taiga thật ám ảnh. Nó có thể xuyên thấu qua tất cả các lớp vải để ngấm vào người.
Kỷ niệm đáng nhớ nhất tại bộ lạc tuần lộc Tsaatan
Vẫn lại là chuyện ngủ. Giấc ngủ tại một trong những nơi lạnh lẽo nhất thế giới đúng là ám ảnh. Đêm đầu tiên trong lều của mình tôi vẫn không thể ngủ nổi sau khi củi lửa đã tắt, không lẽ cứ vừa ngủ vừa dậy nhét củi vô bếp sao. Tôi nằm trằn trọc mấy tiếng đồng hồ đến 3h sáng thì quyết tâm lò mò chui ra khỏi chăn để dậy nhóm bếp. Tôi có bao diêm và…. 1 cuốn nhật ký. Khóc không thành tiếng luôn. Dù rất thương nhật ký nhưng vì sinh tồn tôi đành xé nó để làm mồi lửa nhóm củi. Tôi xé xé xé gần hết cuốn nhật ký và thổi phù phù lửa mới bắt đầu bùng lên và bắt vào củi. Chân tay mặt mũi nhem nhuốc tôi lại đi ngủ tiếp.
Đêm thứ hai tại bộ lạc tôi hẹn giờ, cứ 1 tiếng đồng hồ tôi dậy châm củi một lần để giữ lửa được duy trì cả đêm. Và đến ngày thứ ba thì tôi chính thức…. lăn ra ốm. Vì 3 đêm liền mất ngủ, lạnh cũng mất ngủ và muốn không lạnh cũng ko thể ngủ.
Đêm thứ ba, tôi quyết định ôm chăn gối qua lều của gia đình Tsaatan để xin ngủ một góc trong lều của họ. Đêm đó tôi được ngủ trong một không gian vô cùng ấm áp và được chứng kiến toàn bộ cảnh sinh hoạt về đêm của gia đình Tsaatan. Cùng họ quây quần bên bếp lửa và cắn hạt thông, nghe họ hát hò và nói chuyện. Đó thật sự là một trong những ký ức đẹp nhất mà tôi từng trải qua. Có lẽ nếu không có những đêm lạnh lẽo kia thì tôi đã không có được buổi tối ấm áp và ngọt ngào như thế.
Lần hoảng hốt nhất ở bộ lạc Tsaatan
Đó là ngày thứ tư tôi sống cùng họ. Sáng sớm ngủ dậy chui ra khỏi lều thấy họ dỡ các lều để dời đi nơi khác. “Ôi mẹ ơi” – tôi thốt lên – “Cái quái gì thế?”. Dẫu biết họ là dân du mục, có thể dời đi bất cứ lúc nào nhưng mà sao tôi đen đủi quá vậy, họ cũng chẳng báo cho tôi biết một tiếng. Theo lịch trình thì ngày mai guide sẽ đến đón tôi rời khỏi đây. Vậy mà hôm nay họ dỡ lều dời đi. Không lẽ đêm nay tôi ngủ một mình giữa nơi núi rừng này. Tôi cuống lên tìm mọi cách liên lạc về cho guide và may mắn trưa hôm đó có guide khác đến đón tôi và Nevar về. Hú hồn!
Trở ngại lớn nhất của chúng tôi
Đó là rào cản ngôn ngữ. Tất cả người ở bộ lạc đều không biết tiếng Anh. Tất cả những gì chúng tôi có thể giao tiếp với nhau là các hình vẽ nhanh trên giấy, ngôn ngữ cơ thể và một vài từ rời rạc trong cuốn từ điển. Nhưng may mắn cho tôi là trong ngày thứ ba có một đoàn leo núi người Mông Cổ ghé qua, họ biết nói tiếng anh. Tôi mừng như vớ được vàng liền nhờ họ hỏi giúp vài câu quan trọng cho bài viết.
Tôi đã đặt chân đến một vùng đất được coi là “xa xôi hẻo lánh, tách biệt nhưng là một phần đặc biệt của thế giới”. Đó là vùng cực bắc của Mông Cổ, giáp ranh giới Nga. Để tìm đến bộ lạc Tsaatan tôi phải trải di chuyển qua nhiều chặng xe và cả ngựa để xuyên qua những cánh rừng taiga phủ đầy băng tuyết.
Và cảm thấy có thật nhiều cảm xúc khi họ nói đây là lần đầu tiên họ gặp người Việt Nam. Và cũng là lần đầu tiên có người Việt tìm đến bộ lạc của họ, sống cùng họ như thế này.
Tôi không biết mình liệu có phải người Việt đầu tiên đến đó và sống cùng họ không, nhưng với hành trình mình trải qua, lần đầu tiên tôi cảm thấy tự hào về sự chịu đựng của bản thân mình. Tôi đã có 4 ngày sống cùng họ. Và đó sẽ là quãng thời gian tôi không thể nào quên.
Cùng xem thêm những hình ảnh của Mai Hương ở bộ lạc Tsaatan:
